Εθνομηδενισμός και η πληθυσμιακή απομείωση

Εθνική και δημογραφική συνέχεια

Όλες οι μελέτες για την εξέλιξη του πληθυσμού στην Ελλάδα συγκλίνουν σε ένα συμπέρασμα: η χώρα βρίσκεται σε πορεία σημαντικής πληθυσμιακής απομείωσης. Μολονότι ο ρυθμός των γεννήσεων κινείται καθοδικά εδώ και δεκαετίες, η τάση αυτή είχε ισοσταθμιστεί εξαιτίας της εισροής ενός μεγάλου αριθμού μεταναστών μετά τη δεκαετία του ’90. Παρατηρήθηκε μάλιστα μια μικρή αύξηση και έτσι, το 2008 ο αριθμός των γεννήσεων στην Ελλάδα έλαβε την υψηλότερη τιμή του από το 1985. Η κρίση όμως ανέκοψε την τάση αυτή. Το σοκ ήταν τριπλό. Πολλοί μετανάστες επέστρεψαν στις χώρες τους, πολλοί Ελληνες μετανάστευσαν σε χώρες του εξωτερικού, ενώ όσοι παρέμειναν κάνουν λιγότερα παιδιά. Ετσι, ο αριθμός των γεννήσεων μειώθηκε δραστικά. Είναι χαρακτηριστικό πως τα παιδιά που γεννήθηκαν το 2008 και φοίτησαν στην Α΄ Δημοτικού τη σχολική χρονιά 2014-2015 υπολογίζονται σε 111.300, ενώ, μόλις τρία χρόνια μετά, τη σχολική χρονιά 2017-2018, ο αριθμός αυτός καταβαραθρώθηκε σε 102.000 μαθητές. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του ΙΟΒΕ, οι επιπτώσεις θα είναι καθοριστικές για την εκπαίδευση, την αγορά εργασίας και την οικονομία γενικότερα, και θα φανούν πολύ πιο σύντομα απ’ ό,τι νομίζουμε.

Τι μπορεί να γίνει; Οι περισσότερες προτάσεις αφορούν ποικίλες παρεμβάσεις που σκοπεύουν στην οικονομική υποβοήθηση νέων ζευγαριών προκειμένου να αποκτήσουν περισσότερα παιδιά. Ομως, οι οικονομικοί πόροι παραμένουν πενιχροί και οι προοπτικές πληθυσμιακής ανάκαμψης είναι χλωμές. Επιπλέον, καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται με ραγδαίους ρυθμούς είναι σχεδόν σίγουρο πως η μετανάστευση προς τη χώρα μας θα αυξηθεί.

Πέρα από τις οικονομικές επιπτώσεις τους, οι δημογραφικές αυτές τάσεις σχετίζονται με βαθύτερες, υπαρξιακές ανησυχίες. Στον βαθμό που η ατομική μας ταυτότητα συνδέεται με αυτή πολλών άλλων ανθρώπων που συγκροτούν το ελληνικό έθνος, η προοπτική της συρρίκνωσής μας ως συλλογικότητας δεν μπορεί παρά να εκλαμβάνεται ως βαθύτατα ανησυχητική και είναι πιθανό να οδηγήσει σε ακραίες πολιτικές και κοινωνικές αντιδράσεις.

Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες που αντιμετωπίζουν αντίστοιχα προβλήματα έχουν αναπτυχθεί συνωμοσιολογικές θεωρίες που συσχετίζουν τη δημογραφική παρακμή με την εισροή μεταναστών (π.χ. η «μεγάλη αντικατάσταση») και τρέφουν ακραία κινήματα. Μπορούμε όμως, και πρέπει, να στρέψουμε τις ανησυχίες αυτές σε μια πιο παραγωγική κατεύθυνση: την εθνική και όχι τη δημογραφική συνέχεια.

Αν εξετάσει κανείς την ανθρώπινη ιστορία στη μεγάλη της διάρκεια, θα διαπιστώσει πως η πληθυσμιακή καθαρότητα και σταθερότητα είναι μύθοι. Οι άνθρωποι μετακινούνται συνεχώς είτε ειρηνικά είτε βίαια, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός διαφόρων περιοχών να μεταλλάσσεται συνεχώς.

Ο σημερινός πληθυσμός της Μακεδονίας μικρή μόνο σχέση έχει με τον πληθυσμό της έναν αιώνα πριν. Όπως έχουν επίσης αποδείξει οι γονιδιακές μελέτες, τα σύγχρονα έθνη αποτελούνται από άτομα με πολλές, διαφορετικές καταγωγές. Αυτό που μας καθιστά συλλογική οντότητα είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων, όπως της γλώσσας, αλλά και της συνείδησης πως ανήκουμε σε ένα έθνος. Στην περίπτωσή μας, διαθέτουμε ένα τεράστιο πλεονέκτημα που δεν είναι άλλο από τη σχέση μας με έναν σπουδαίο αρχαίο πολιτισμό – μια σχέση που διαμεσολαβείται από τη γλώσσα και τη γεωγραφία. Αν τονίσουμε τη σχέση αυτή με τρόπο έξυπνο και κυρίως ανοιχτό, τότε θα έχουμε κερδίσει ένα μεγάλο στοίχημα: τη συνέχεια του ελληνισμού.

Η Ελλάδα αποτελεί προνομιακό τόπο και στο κοντινό μέλλον θα τραβήξει ανθρώπους τόσο από πλούσιες χώρες που θα θέλουν να ζήσουν σ’ αυτή για την ποιότητα ζωής που μπορεί να προσφέρει, όσο και από φτωχές χώρες, οι οποίοι αναζητούν ασφάλεια και ελευθερία. Είναι, δηλαδή, εντελώς απίθανο η Ελλάδα να αδειάσει από ανθρώπους. Θεωρώ επομένως πως εμείς, οι σημερινοί Έλληνες, έχουμε την ιστορική αποστολή, ως ένας κρίκος σε μια μακρά ανθρώπινη αλυσίδα που έζησε στον τόπο αυτόν, να μεταδώσουμε κάποιες πολύ σημαντικές αξίες μας στους ανθρώπους που θα μας διαδεχθούν στον τόπο αυτό, είτε συνδεόμαστε γονιδιακά μαζί τους είτε όχι.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Πηγή Καθημερινή 02/09/2019