Labels

Παρασκευή 21 Ιουνίου 2019

Ἡ Καταστροφή τῶν Ψαρῶν


Καταστροφή τν Ψαρν 20 ουνίου 1824

μιλία το κπαιδευτικο Κωνσταντίνου Βρατσάνου γιά τήν μέρα μνήμης το λοκαυτώματος τν Ψαρν
«Μετά τήν καταστροφή τῶν Ψαρῶν». Ἔργο τοῦ Νικόλαου Γύζη
Η καταστροφή τν Ψαρών κατεχει ξεχωριστή θέση νάμεσα στίς θυσίες πού πρόσφερε τό γένος στό βωμό τς λευθερίας στήν πανάσταση το 1821. Τό μεγάλο δράμα πού συγκλόνισε τό πανελλήνιο καί συγκίνησε τούς πολιτισμένους λαούς, εναι πό τά φταστα παραδείγματα ρωισμο καί θυσίας καί συμβολίζει τό νεξάντλητο καί κατάπαυστο γωνιστικό πάθος τς φυλς.
Μέσα στά γαλάζια νερά το Αγαίου, σάν πελώριος πομονωμένος βράχος, φαντάζει πό μακριά το ρωικό καί δοξασμένο νησί. ποκομμένα καί κάπως πομακρυσμένα τα Ψαρά, τά συντροφεύει στορία τους. Μιά στορία γεμάτη γνες, θυσία καί δόξα. Λίγα εναι τά στορικά μέρη τς λλάδας πού κτινοβολον τόση δόξα καί προκαλον στόν πισκέπτη προσκυνητή τόση...συγκίνηση καί τόσο σεβασμό σο τά Ψαρά.
Τοτος τόπος σέ λη του τήν κταση εναι ποτισμένος πό τό αμα τν ρωικν περασπιστν του. Κάθε πέτρα καί να κατόρθωμα, κάθε κρογιαλιά καί μιά στορία.
Ο κάτοικοι τν Ψαρν πό τά πρτα χρόνια στράφηκαν στή θάλασσα, μις καί τό νησί ρεινό καθώς ταν δέν προσφερόταν γιά λλου εδους νασχολήσεις. Γρήγορα ρχισαν νά ναυπηγον πλοα καί νά πιδίδονται μέ πόλυτη πιτυχία στό μπόριο. H ναυπηγική τέχνη ναπτύσσεται λματωδς, στε μέ τήν πάροδο το χρόνου νά εναι σάξια των ερωπαϊκν ναυπηγείων μέ ποτέλεσμα πολλοί Ερωπαοι νά μένουν κστατικοί μαθαίνοντας τι τά καράβια ατά τν Ψαριανν χουν κατασκευαστε πό γράμματους πού δέν χουν τίς ναγκαες θεωρητικές γνώσεις, λλά ς μέτρο σύγκρισης τήν τεράστια πρακτική γνώση. Τό νησί γνώρισε τήν ποχή κείνη μιά ξιόλογη οκονομική νάπτυξη πού φειλόταν στήν ργατικότητα καί τό θάρρος τν Ψαριανν ναυτικν.
μπορικός στόλος λο καί μεγάλωνε καί πλωνε τίς δραστηριότητές του σέ λο περισσότερα καί πιό μακρινά μέρη. Εναι χαρακτηριστικό τι επανάσταση το 1821 βρίσκει τούς Ψαριανούς μέ περισσότερα πό 300 καράβια, μικρο καί μεγάλου κτοπίσματος, πού ταξιδεύουν σέ λες τίς θάλασσες κουβαλώντας πλούτη στό νησί τους. πειδή στά ταξίδια τούς ταν ποχρεωμένοι νά ντιμετωπίζουν συχνά τους πειρατές, πλισαν τά πλοα τους μέ πυροβόλα, τά ποα πολλές φορές βρέθηκαν στήν νάγκη νά τά χρησιμοποιήσουν. τσι πολύ σύντομα πέκτησαν πείρα πολεμική καί ναδείχτηκαν κατόπιν γενναοι καί μπειροι θαλασσομάχοι.
πό τό 1770 ο Ψαριανοί εχαν πλίσει καταδρομικά πλοα. Μεγάλη πρξε πολεμική τους δραστηριότητα στά προεπαναστατικά χρόνια. καναν πιδρομές στά τουρκικά παράλια προξενώντας νυπολόγιστες καταστροφές καί ξασφαλίζοντας λικά μέσα γιά τόν καλύτερο ξοπλισμό τους καί τήν ρτιότερη χύρωση το νησιο. ν λη λλάδα στέναζε κάτω πό τόν τουρκικό ζυγό, τά ψαριανά καράβια μέ τίς ρωικές καταδρομές τούς , εχαν γίνει βραχνάς το σουλτάνου καί ταν σήμανε μεγάλη στιγμή το ξεσηκωμο το γένους τό ρωικό νησί μέ τά θρυλικά μπουρλότα, βρέθηκε πό τήν ρχή στήν πρωτοπορία το γώνα.
ταν λοιπόν φτασε πολυπόθητη εδηση τς πανάστασης στό νησί, φο γινε δοξολογία γιά τήν εόδωση το γώνα, νωσαν λοι τα χέρια καί τήν καρδιά καί ρκίστηκαν “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ Η ΘΑΝΑΤΟΣ”. Από τή στιγμή ατή ο Ψαριανοί πραν νεργό μέρος στήν πανάσταση καί τήρησαν τόν ρκο τούς μέχρι τέλους. Τήν πρώτη κιόλας μέρα ρχίζει δράση κατά το χθρο. Τώρα πιά δέν περιορίζονται μόνο στίς αφνιδιαστικές καταδρομές μέ σκοπό τή λαφυραγώγηση καί τρομοκράτηση τν Τούρκων, λλά πιχειρον τολμηρότερα γχειρήματα. κυριότερη ποστολή το ψαριανο στόλου ταν καταδίωξη καί καταβύθιση κάθε τουρκικο πλοίου πού θά τολμοσε νά διαπλεύσει τό Αγαο καί ματαίωση κάθε πόπειρας το σουλτάνου νά μεταφέρει στρατεύματα μέ τά πλοα στήν παναστατημένη πειρωτική λλάδα. Ατή συστηματική καί ποτελεσματική παγρύπνηση τν Ψαριανν πρξε σπουδαιότερη συμβολή στήν πανάσταση το 1821.
Τά πυρπολικά, μικρά παλιά καράβια, στά ποα πρχαν εφλεκτες λες ποτέλεσαν τό φοβερότερο πλο στά χέρια τν Ψαριανν. Ατά τοποθετονταν στίς πλευρές τν χθρικν πλοίων καί φο βαζαν φωτιά στό πυρπολικό ατή μεταφερόταν στό χθρικό πλοο καί τό μετέτρεπε σέ στάχτη. ταν τό 1822 γινε τραγωδία τς καταστροφς τς Χίου πό τόν Καρά λή, καράβια πό τά Ψαρά σπευσαν μέσως σέ βοήθεια. Κατόρθωσαν νά παραλάβουν ρκετούς κατοίκους το νησιο μεταφέροντάς τους στά Ψαρά , σέ νησιά τν Κυκλάδων καί σέ λλα μέρη τς λλάδας σώζοντάς τους πό βέβαιη σφαγή.
κδίκηση μως γιά τήν καταστροφή τς Χίου δέν ργησε νά ρθει. Ο Κωνσταντίνος Κανρης ειναι νθρωπος πού ναλαμβάνει τήν ερή ποστολή. Γονατιστός προσκυνάει στόν ερό ναό το γίου Νικολάου, στό χρο πού βρισκόμαστε λοι μες σήμερα. Δυό ψαριανά καί δυό καράβια πό τήν δρα ξεκινον πό τά Ψαρά γιά τό λιμάνι τς Χίου καί στίς 6 ουνίου το 1822 τό πυρπολικό το Κανάρη σπέρνει τόν λεθρο καί τήν καταστροφή στήν ναυαρχίδα το τουρκικο στόλου πού εναι γκυροβολημένος στό λιμάνι καί γιορτάζει τό μπαϊράμι. Πάνω πό δυό χιλιάδες ντρες κείτονταν νεκροί μαζί μέ τόν ρχηγό τούς Καρά λή. Τό μεγάλο ατό κατόρθωμα γινε μέσως γνωστό σ’ λη τήν λλάδα καί πως ταν πόμενο σκόρπισε νθουσιασμό καί ναπτέρωσε τό θικό των λλήνων.

Πλθος λλων νικν σέ ναυμαχίες καί πυρπολήσεις τουρκικν πλοίων σέ διάφορα μέρη τς λλάδας χουν σάν πρωταγωνιστές Ψαριανούς θαλασσομάχους πως ταν Κανάρης, Παπανικολής καί Νικόδημος.
μως κλοιός ρχισε σιγά σιγά νά στενεύει γιά τό ρωικό νησί. Στό σουλτάνο φτάνουν καθημερινά θλιβερά μηνύματα γιά τή δράση τν Ψαριανν σέ βάρος τν Τούρκων. πυρπόληση τς τουρκικς ναυαρχίδας ταν τό γεγονός πού ξεχείλισε τό ποτήρι καί κανε τό σουλτάνο Μαχμούτ Β νά ξύσει μέ τό νύχι το τά Ψαρά στό γεωγραφικό χάρτη, θέλοντας νά δείξει πώς τό μικρό ατό νησί πού τόσα δεινά του προκάλεσε πρεπε νά καταστραφε λοσχερς. Τήν κπόρθηση καί καταστροφή τν Ψαρν ναλαμβάνει Χορσέφ πασάς. Η πιχείρηση ατή χρειαζόταν μεγάλες δυνάμεις γιατί τά Ψαρά διέθεταν σχυρό στόλο καί καλή χύρωση. Γι’ ατό ρχισε νά συγκεντρώνει στρατό καί στόλο στό Σίγρι τς Μυτιλήνης. πό κε θά γινόταν μεγάλη ξόρμηση.
Στό νησί λοι πλέον νιώθουν τό μεγάλο κίνδυνο καί πιδίδονται στήν σο τό δυνατόν καλύτερη χύρωσή τους, κυρίως στά νότια καί δυτικά παράλια μις καί τά βόρεια καί νατολικά μέ τίς πότομες καί βραχδες κτές εχαν φυσική χύρωση. Βουλή τν Ψαρν ναλαμβάνει τό ρόλο της πού στήν παροσα φάση ταν ργάνωση τς μυνας το νησιο. δ θά πρέπει νά πισημάνουμε τι στά Ψαρά κείνη τήν ποχή πρχε μιά δημοκρατικότατη διοίκηση. Κάθε χρόνο γίνονταν κλογές που παιρναν μέρος λες ο κοινωνικές τάξεις καί κλέγονταν 40 ντιπρόσωποι. Ατοί μέ τή σειρά τούς βγαζαν τούς πέντε δημογέροντες πού ταν μισθοι. Φτιάχνονται λοιπόν στά προσβαλλόμενα παράλια χαρακώματα καί πυροβολεα, ργανώνεται στρατός πού εχε συνολική δύναμη τριν χιλιάδων περίπου νδρν. πό ατούς ο 1300 ταν ψαριανοί, 1000 μισθοφόροι πό διάφορα μέρη καί 700 πάροικοι. στερα πό ρκετές συζητήσεις πορρίπτεται πρόταση νά χτιστε τεχος γύρω πό τήν πόλη τν Ψαρν καί στρατός χωρίζεται γιά νά περασπιστε τίς κτές π’ που θά μποροσε νά γίνει πόβαση τν Τούρκων.
Τά πηδάλια βγαίνουν πό τά καράβια, πόδειξη τι λοι θά πολεμήσουν μέχρι τέλους, λλά καί γιά νά κανοποιηθον ο μισθοφόροι πού φοβονταν μήπως γκαταλειφθον στό νησί σέ περίπτωση ρνητικς κβασης τς μάχης. σουλτάνος στέλνει μήνυμα στούς ψαριανούς νά παραδώσουν τό νησί, χωρίς πόλεμο προσφέροντας γγυήσεις γιά τή ζωή τους. πάντηση εναι ρνητική.
μεγάλη στορική μέρα δέν ργησε νά ρθει. Στίς 20 ουνίου το 1824 τουρκικός στόλος ποτελούμενος πό 200 περίπου μικρά καί μεγάλα πλοα κανε τήν μφάνισή του στό βόρειο μέρος το νησιο, στόν ρμο Κάναλο. μέσως ρχίζουν ο προσπάθειες πόβασης ο ποες ταν νεπιτυχες. λες ο τουρκικές πιθέσεις ποκρούονται χάρη στήν νδρεία πού πιδεικνύουν ο περασπιστές. Τήν πόμενη μέρα κανιοβολισμός εναι σφοδρότερος λλά καί πάλι δέν κάμπτει τήν μυνα. μως ο Τορκοι βρίσκουν χι καλά φρουρούμενη τήν νατολική πλευρά το κάβου Μαρκάκη καί εδοποιον. Σιγά σιγά ποβιβάζονται, νεβαίνουν τίς πόκρημνες πλαγιές, περικυκλώνουν τούς μυνόμενους στόν Κάναλο καί ρχίζουν τή φονική μάχη. Τώρα πλέον κύματα Τούρκων στρατιωτν ποβιβάζονται κάμπτοντας τήν ρωική ντίσταση πού προβάλλεται.
Ο Ψαριανοί ποχωρον καί ργανώνονται στήν τοποθεσία Φτελιό, χοντας προκαλέσει προηγουμένως πολύ μεγάλες καταστροφές στούς πιτιθέμενους. μως οτε καί ατή στατη προσπάθεια στάθηκε κανή νά σταματήσει τήν προέλαση τν Τούρκων πρός τήν πόλη. Τά τουρκικά στρατεύματα φανατισμένα πό τήν ρωική ντίσταση πού συνάντησαν καί πό τίς μεγάλες πώλειες πού εχαν, μπαίνοντας στήν πόλη ρχίζουν μέ μανία τό ργο τς σφαγς καί τς καταστροφς. Τά γυναικόπαιδα τρέχουν πρός τήν προκυμαία γιά νά βρον σωτηρία στά πλοα, ν μικρές μάδες πολεμιστν συνεχίζουν τόν γώνα καί ατή τήν στατη στιγμή. λλοι σφάζονται, λλοι πέφτουν στήν θάλασσα, λλοι πνίγονται, φωτιά καί στάχτη παντο. Εναι εκόνες πλέον βιβλικς καταστροφς. γριότητα τν Τούρκων εναι πρωτοφανής
Κάποια καράβια τελικά κατορθώνουν νά βγον πό τόν τουρκικό κλοιό καί νά σώσουν τμήματα το πληθυσμο. Ο πόλοιποι βρίσκουν τραγικό θάνατο πλήν κείνων πού συγκεντρώνονται στή Μαύρη Ράχη καί κλείνονται στό μικρό φρούριο που ταν καί πυριτιδαποθήκη το νησιο. Πεντακόσια περίπου τομα πολεμον μέ ξιοθαύμαστο πάθος καί νδρεία προκαλώντας σημαντικότατες πώλειες στόν χθρό. Τό φρούριο βάλλεται πό στεριά καί θάλασσα. πειτα πό δυό μέρες ρωικς ντίστασης μάχη πλέον κτυλίσσεται σμα μέ σμα. Τότε ντώνιος Βρατσάνος κτελε τήν εδη ελημμένη πόφαση. Βάζει φωτιά στήν πυριτιδαποθήκη καί λόκληρό το κάστρο κτινάσσεται στόν έρα, παρασύροντας στόν θάνατο μυνόμενους καί πιτιθέμενους.
Τά Ψαρά, τό ναυτικό ατό προπύργιο το λληνικο γώνα, δέν πρχαν πιά. Στό νησί το πλούτου, τς εημερίας καί τν καραβοκύρηδων, στό νησί πού δωσε τά πάντα χρμα καί ψυχή γιά τόν ερό σκοπό, βασιλεύει τώρα λεθρος καί καταστροφή. Τό λοκαύτωμα τν Ψαρν μως δέν ποτελε ττα, λλά δόξα θάνατη γιά τόν λληνισμό, τήν ποία ποθανάτισε τόσο πάξια θνικός μας ποιητής μέ τό γνωστότατο πίγραμμά του:
“Στων Ψαρν τήν λόμαυρη ράχη περπατώντας δόξα μοναχη μελετ τά λαμπρά παλικάρια καί στήν κόμη στεφάνι φορε γινωμένο πό λίγα χορτάρια πού ΄χν μείνει στήν ρημη γή”
ταν τραγικός πίλογος μις νισης μάχης, μις μάχης πού πέδειξε μέ τόν πιό φοπλιστικό τρόπο τά δανικά καί τήν αταπάρνηση τν κατοίκων το ρωικο ατο νησιο. λληνικός στόλος παρόλο πού εχε εδοποιηθε φτάνει καθυστερημένα καί ντικρίζει μιά εκόνα φρίκης. εδηση τς καταστροφς τν Ψαρν συγκλόνισε τό πανελλήνιο καί κανε τούς ερωπαϊκούς λαούς νά δον μέ περισσότερη συμπάθεια τόν γώνα γιά λευθερία καί νεξαρτησία τν λλήνων.
Κωνσταντνος Κανάρης, Νικόλαος ποστόλης, Κωνσταντνος Νικόδημος, Δημήτριος Παπανικολής, ντώνιος Βρατσνος ειναι μερικοί πό τούς Ψαριανούς γωνιστές πού γραψαν μέ χρυσά γράμματα τό νομά τους στίς σελίδες τς νδοξης λληνικς στορίας. Στεκόμαστε σήμερα ελαβικά στά μνημεα τν πεσόντων τιμώντας μέ διαίτερη μεγαλοπρέπεια τούς νθρώπους πού γιναν λοκαύτωμα στό βωμό τς λευθερίας.
Σέ μιά ποχή που ο θικές ξίες διέρχονται παρατεταμένη κρίση, ξίζει νά μένουμε σέ στορικές στιγμές σάν τή σημερινή που κυριαρχον δελφοσύνη, γενναιότητα, αταπάρνηση, θυσία γιά τά δανικά καί τήν λευθερία. Σήμερα ψώνεται μπροστά μας “Ολόμαυρη Ράχη”. Εναι ερός βράχος πού θά στέκεται στούς αἰῶνες, σιωπηλός μάρτυρας τς μεγάλης θυσίας, πιβλητικό καί θάνατο μνημεο το λοκαυτώματος, αώνιο σύμβολο τς δούλωτης λληνικς ψυχς.
Μέσα π’ τή ψυχή καί τήν καρδιά , π’ τό νο καί τή συνείδηση ναπηδ σήμερα στή σκέψη λων μας τό μεγάλο χρέος. Κι ατό τό χρέος δέν εναι μόνο καθκον θνικό μά καί προνόμιο. Προνόμιο το λληνα νά χτίζει στούς αἰῶνες καινούριους Παρθεννες. Εναι τό στορικό παρελθόν τέτοιο πού μς ναγκάζει νά κινηθομε μ’ λες μας τίς δυνάμεις καί μέσα πό τά ερηνικά μας ργα νά κατορθώσουμε νά πετύχουμε να καλύτερο αριο. λλάδα, μιά χώρα μέ τόσο λαμπρή στορία καί προσφορά στήν λευθερία καί τόν πολιτισμό, δέν μπορε παρά νά ξίζει να καλύτερο μέλλον. Καί πιστεύω τι λοι μας εμαστε διατεθειμένοι μέ ποιοδήποτε τίμημα νά τς τό προσφέρουμε.
πηγή